ΓΛΑΥΚΩΜΑΤΟΣ

glaucoma-pavlopoulos-aphthalmiatros

ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Τι είναι το γλαύκωμα;

Το γλαύκωμα είναι μια χρόνια εξελικτική νευροπάθεια, που συνήθως συνοδεύεται από αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Το γλαύκωμα στην πραγματικότητα δεν είναι μία πάθηση, αλλά ένα σύνολο από οφθαλμικές παθήσεις που προκαλούν μια σταδιακή, μη αναστρέψιμη βλάβη του οπτικού νεύρου. Το οπτικό νεύρο είναι το νεύρο που μεταφέρει τα οπτικά ερεθίσματα από το μάτι προς τον εγκέφαλο. Το οπτικό νεύρο αποτελείται από πολλές νευρικές ίνες. Κάθε νευρική ίνα είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά των οπτικών ερεθισμάτων από ένα συγκεκριμένο σημείο του οπτικού μας πεδίου.

Το γλαύκωμα είναι η κύρια αιτία τύφλωσης για άτομα άνω των 60 ετών. Είναι μια ύπουλη πάθηση που προκαλεί μια προοδευτική, μη αναστρέψιμη βλάβη του οπτικού νεύρου. Το γλαύκωμα μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην απόλυτη τύφλωση, στην περίπτωση που δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Οι περισσότερες μορφές γλαυκώματος (με εξαίρεση κάποιες σπάνιες μορφές γλαυκώματος, όπως το οξύ γλαύκωμα) δυστυχώς δεν παρουσιάζουν προειδοποιητικά συμπτώματα. Το 50% περίπου από αυτούς που πάσχουν από γλαύκωμα δεν το γνωρίζουν και η διάγνωση γίνεται τυχαία κατά την κατά τη διάρκεια ενός προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου, ή όταν έχει ήδη έχει λάβει χώρα σοβαρή απώλεια της όρασης. Δυστυχώς η βλάβη του οπτικού νεύρου από το γλαύκωμα είναι μη αναστρέψιμη.

Για το λόγο αυτό προτείνεται τα άτομα άνω των 40 ετών να υποβάλλονται σε τακτικό οφθαλμολογικό έλεγχο κάθε δύο τουλάχιστον χρόνια, που θα συμπεριλαμβάνει τη μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης και τον έλεγχο του οπτικού νεύρου. Σε περιπτώσεις με κληρονομικό ιστορικό γλαυκώματος ο έλεγχος θα πρέπει να αρχίζει νωρίτερα, τουλάχιστον από την ηλικία των 35 ετών.

Γιατί το γλαύκωμα δεν γίνεται αντιληπτό από τους ασθενείς;

Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους:

  • Οι περισσότερες μορφές γλαυκώματος δυστυχώς δεν παρουσιάζουν προειδοποιητικά συμπτώματα.

  • Τα οπτικά πεδία των δυο ματιών αλληλοκαλύπτονται και η απώλεια των οπτικών πεδίων δεν γίνεται αντιληπτή.

  • Οι βλάβες των οπτικών πεδίων γίνονται σταδιακά.

  • Η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου. Οι βλάβες των οπτικών πεδίων δεν γίνονται ορατές από το άτομο που πάσχει από γλαύκωμα, επειδή οι περιοχές του εγκεφάλου που είναι γύρω από την περιοχή της βλάβης αναλαμβάνουν δράση και γεμίζουν την βλάβη του οπτικού πεδίου, χρησιμοποιώντας χρώματα και σχήματα από τις περιοχές που βρίσκονται γύρω από την περιοχή της βλάβης. Με αυτό τον τρόπο δεν υπάρχουν σκοτεινοί χώροι (σκοτώματα) στο οπτικό του πεδίο και ο ασθενής δεν αντιλαμβάνεται ότι πάσχει από γλαύκωμα.

 

Ο γλαυκωματικός με βλάβη στη δεξιά πλευρά του οπτικού του πεδίου δεν βλέπει ότι υπάρχει ένα αυτοκίνητο που αλλάζει λωρίδα
Ο γλαυκωματικός με βλάβη στη δεξιά πλευρά του οπτικού του πεδίου δεν βλέπει ότι υπάρχει ένα αυτοκίνητο που αλλάζει λωρίδα

 

Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο και για τον ασθενή αλλά και για τους γύρω του. Αν π.χ. ένας οδηγός έχει χάσει το δεξιό τμήμα του οπτικού του πεδίου, κατά την οδήγηση δεν βλέπει ότι στα δεξιά του υπάρχει ένα παιδάκι που παίζει, ή ένα σταματημένο αυτοκίνητο, με αποτέλεσμα την πρόκληση ατυχήματος.

Πόσο συχνό είναι το γλαύκωμα;

Το ποσοστό εμφάνισης του γλαυκώματος στο γενικό πληθυσμό παγκοσμίως ανέρχεται στο 3,54% για άτομα ηλικίας 40 – 80 ετών. Η συχνότητα αυξάνεται σημαντικά στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Ποιοι κινδυνεύουν πιο πολύ από το γλαύκωμα;

Μερικοί άνθρωποι κινδυνεύουν πιο πολύ, από τον μέσο πληθυσμό, να εμφανίσουν γλαυκώμα. Αυτοί είναι όσοι:

  • είναι άνω των 40 ετών

  • έχουν μέλη στην οικογένειας τους που πάσχουν από γλαύκωμα

  • έχουν υψηλή πίεση του ματιού

  • πάσχουν από υπερμετρωπία ή μυωπία

  • είχαν τραυματιστεί στα μάτια

  • έκαναν μακροχρόνια χρήση φαρμάκων κορτιζόνης

  • έχουν κερατοειδή που είναι πολύ λεπτός στο κέντρο

  • έχουν μείωση του πάχους του οπτικού νεύρου

  • πάσχουν από χρόνιες οφθαλμικές φλεγμονές

  • πάσχουν από διαβήτη, ημικρανίες, υψηλή αρτηριακή πίεση, κακή κυκλοφορία του αίματος.

Τι μπορεί να προκαλέσει το γλαύκωμα;

  • Αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης μεγαλύτερη από αυτή που αντέχει το οπτικό νεύρο. Υπάρχουν άνθρωποι με αυξημένη πίεση που δεν πάσχουν από γλαύκωμα (οφθαλμική υπερτονία) και άνθρωποι πάσχουν από γλαύκωμα ενώ η πίεση τους είναι φυσιολογική (γλαύκωμα χαμηλής πίεσης).

  • Μειωμένη τροφοδοσία του οπτικού νεύρου με αίμα. Μειωμένη αιματική ροή μπορεί να παρατηρηθεί σε καρδιοαγγειακές παθήσεις.

Πως προκαλείται η αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης στο γλαύκωμα;

Το πρόσθιο τμήμα του ματιού, που ονομάζεται πρόσθιος θάλαμος, είναι γεμάτο από ένα υγρό που ονομάζεται υδατοειδές υγρό. Το υδατοειδές υγρό είναι ένα λεπτό, διαφανές υγρό, παρόμοιο με το πλάσμα και αποτελείται κατά 99,9% από νερό. Το υπόλοιπο 0,1% αποτελείται από σάκχαρα, βιταμίνες, πρωτεΐνες και άλλα θρεπτικά συστατικά, που προορίζονται για την θρέψη του κερατοειδή (του διαφανούς παράθυρου του ματιού) και του φακού του ματιού.

Ροή του υδατοειδούς υγρού (μπλε βέλη)
Ροή του υδατοειδούς υγρού (μπλε βέλη)

 

Το υδατοειδές υγρό παράγεται πίσω από την ίριδα σε μια περιοχή που ονομάζεται ακτινωτό σώμα. Το υγρό αυτό δια μέσω της κόρης έρχεται εμπρός από την ίριδα και κινείται προς την περιοχή που σχηματίζεται ανάμεσα στον κερατοειδή και την ίριδα, την ονομαζόμενη γωνία του προσθίου θαλάμου ματιού. Το υδατοειδές υγρό αφού περάσει ένα ιστό που μοιάζει με δίχτυ και ονομάζεται trabeculum (δοκιδωτό πλέγμα), αποχετεύεται προς την φλεβική κυκλοφορία. Στα φυσιολογικά μάτια υπάρχει ισορροπία μεταξύ του παραγόμενου και του αποχετευόμενου υγρού. Αν μειωθεί η αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού, συνήθως στο trabeculum, η ισορροπία διαταράσσεται και η ενδοφθάλμια πίεση αυξάνεται.

Ποιοι οι τύποι του γλαυκώματος υπάρχουν;

Υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι γλαυκώματος:

  • Πρωτοπαθές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας. Είναι ο πιο συχνός τύπος γλαυκώματος. Σε αυτόν τον τύπο γλαυκώματος η γωνία του προσθίου θαλάμου παραμένει ανοιχτή, αλλά εμφανίζεται βαθμιαία αντίσταση στην αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού στο trabeculum. Η ενδοφθάλμια πίεση αυξάνει με αργό ρυθμό χωρίς την εμφάνιση συμπτωμάτων στα πρώιμα στάδια της πάθησης. Οι μύωπες παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο ν’ αναπτύξουν αυτόν τον τύπο γλαυκώματος.

  • Πρωτοπαθές γλαύκωμα κλειστής γωνίας & Οξύ γλαύκωμα. Αυτός ο τύπος γλαυκώματος είναι συχνότερος στα άτομα με μικρά μάτια που πάσχουν από υπερμετρωπία. Σε αυτόν τον τύπο γλαυκώματος η γωνία του προσθίου θαλάμου είναι μικρή (στενή). Σε μερικές περιπτώσεις όταν διασταλεί η κόρη του ματιού, η ρίζα της ίριδας μπορεί να έρθει σε επαφή με το trabeculum (κλειστή γωνία) και να αποφράξει την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού. Η ενδοφθάλμια πίεση αυξάνεται ξαφνικά (οξύ γλαύκωμα) και προκαλεί έντονο πόνο στην περιοχή του ματιού, που συνοδεύεται από έγχρωμους κύκλους γύρω από τα φώτα, θάμπωμα στην όραση και κόκκινο μάτι. Αποτελεί επείγουσα κατάσταση που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση.

  • Δευτεροπαθές γλαύκωμα. Η ενδοφθάλμια πίεση αυξάνεται ως αποτέλεσμα:

    • άλλης οφθαλμικής πάθησης, (όπως φλεγμονές του ματιού, τραύματα, εγχειρήσεις και η λήψη κορτιζόνης)

    • απόφραξης του ηθμού του trabeculum από εναπόθεση σωματιδίων, όπως χρωστική (χρωστικό γλαύκωμα), λεπιών (ψευδοαποφολιδωτικό γλαύκωμα), ή ερυθρών αιμοσφαιρίων (αιμορραγικό γλαύκωμα).

Η αντιμετώπιση των παθήσεων αυτών, ή η διακοπή της λήψης των φαρμάκων, οδηγεί συνήθως σε μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης.

Συγγενές γλαύκωμα. Είναι πολύ σπάνιο (1:10.000 γεννήσεις), εμφανίζεται σε μωρά και παιδιά μικρής ηλικίας και συνήθως συνυπάρχει με άλλες ανωμαλίες του οφθαλμού. Είναι πιο συχνό στα αγόρια και στο 75% εμφανίζεται και στα δύο μάτια. Η αυξημένη πίεση προκαλεί διόγκωση του ματιού του παιδιού, με αποτέλεσμα επειδή το μάτι μοιάζει με αυτό του βοδιού, να ονομάζεται αυτή η διόγκωση βούφθαλμος. Το παιδί είναι ανήσυχο, έχει δακρύρροια, φωτοφοβία και κλείνει ή και τρίβει τα μάτια του.

Πως γίνεται η διάγνωση του γλαυκώματος;

Η διάγνωση του γλαυκώματος γίνεται με την οφθαλμολογική εξέταση και την εκτέλεση κάποιων ειδικών διαγνωστικών εξετάσεων. Οι εξετάσεις αυτές είναι απαραίτητες όχι μόνο για τη διάγνωση, αλλά και για την παρακολούθησή του γλαυκώματος.

Στην οφθαλμολογική εξέταση περιλαμβάνονται:

  • το ιατρικό και οικογενειακό ιστορικό του εξεταζόμενου

  • η μέτρηση της οπτικής οξύτητας

  • η εξέταση στην σχισμοειδή λυχνία (βιομικροσκόπηση)

  • ο έλεγχος της πίεσης του ματιού (τονομέτρηση) και η 24ωρη διακύμανσή της (τονομετρική καμπύλη)

  • ο έλεγχος της γωνίας του προσθίου θαλάμου με ένα ειδικό φακό (γωνιοσκόπηση)

  • ο έλεγχος του οπτικού νεύρου με την βυθοσκόπηση

 

Επιδείνωση των οπτικών πεδίων Η Οπτική τομογραφία (OCT) στο γλαύκωμα
Επιδείνωση των οπτικών πεδίων                                           Η Οπτική τομογραφία (OCT) στο γλαύκωμα

 

Οι ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις περιλαμβάνουν:

  • μέτρηση του πάχους του κερατοειδή (παχυμετρία)

  • καταγραφή και εκτίμηση των οπτικών πεδίων (περιμετρία)

  • οπτική τομογραφία (OCT ή HRT)

    • του οπτικού νεύρου

    • της στιβάδας των οπτικών ινών γύρω από το οπτικό νεύρο

    • της στιβάδας των οπτικών ινών στην περιοχή της ωχράς κηλίδας

Πως αντιμετωπίζεται το γλαύκωμα;

Πρωταρχικός στόχος της θεραπείας του γλαυκώματος είναι η μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Συνήθως αντιμετωπίζεται αρχικά με τη χορήγηση αντιγλαυκωματικών κολλυρίων ή με εφαρμογή Laser (SLT-Laser). Χειρουργική επέμβαση απαιτείται στις περιπτώσεις που η μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης με την φαρμακευτική αγωγή δεν είναι ικανοποιητική και η βλάβη του οπτικού νεύρου χειροτερεύει (επιδείνωση των οπτικών πεδίων).

Φαρμακευτική αγωγή

Τα αντιγλαυκωματικά φάρμακα μειώνουν την πίεση του ματιού προκαλώντας, είτε μείωση της παραγωγής του υδατοειδούς υγρού, είτε αύξηση της αποχέτευσης του, ή συνδυασμό αυτών. Υπάρχουν πέντε ομάδες αντιγλαυκωματικών φαρμάκων:

  • Ανάλογα προσταγλανδινών (Αυξάνουν την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού)

    • Λατανοπρόστη

    • Τραβοπρόστη

    • Βηματοπρόστη

    • Tαφλουπρόστη

  • β-αδρενεργικοί αποκλειστές (Μειώνουν την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού)

    • Τιμολόλη

    • Βηταξολόλη

  • Συμπαθητικομιμητικά (Μειώνουν την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού και αυξάνουν την αποχέτευσή του)

    • Βριμονιδίνη

  • Αναστολείς καρβονικής ανυδράσης (Μειώνουν την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού)

    • Δορζολαμίδη

    • Βρινζολαμίδη

    • Ακεταζολαμίδη (σε χάπια από το στόμα)

  • Παρασυμπαθητικομιμητικά (Αυξάνουν την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού)

    • Πιλοκαρπίνη

Τα φάρμακα αυτά κυκλοφορούν σε μορφή κολλυρίων, είτε μόνα τους, είτε σε συνδυασμό με άλλα αντιγλαυκωματικά φάρμακα. Ο οφθαλμίατρος θα επιλέξει την κατάλληλη θεραπεία για τον ασθενή, ανάλογα με την το μέγεθος της μείωσης της πίεσης (πίεση στόχος), που απαιτείται για να σταματήσει η επιδείνωση των βλαβών των οπτικών πεδίων, αφού συνεκτιμήσει και τις άλλες παθήσεις από τις οποίες μπορεί να πάσχει ο ασθενής (όπως, άσθμα, βραδυκαρδία). Για να είναι αποτελεσματικά τα φάρμακα αυτά θα πρέπει να μπαίνουν καθημερινά.

SLT-Laser εκλεκτική τραμπεκουλοπλαστική

Το Laser αυτό εφαρμόζεται στο trabeculum (δοκιδωτό πλέγμα), τον ιστό δηλαδή που μοιάζει με δίχτυ και μέσω του οποίου αποχετεύεται το υγρό που παράγεται μέσα στο μάτι (υδατοειδές υγρό). Αμέσως ξεκινά μια χημική και βιολογική αλλαγή στον ιστό, που οδηγεί σε καλύτερη αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού μέσα από το trabeculum. Αυτό τελικά έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης.

Laser-στο-γλαύκωμα
Laser-στο-γλαύκωμα

 

Το SLT-Laser χρησιμοποιείται συνήθως όταν τα αντιγλαυκωματικά κολλύρια δεν μειώνουν επαρκώς την πίεση του οφθαλμού, ή προκαλούν σημαντικές παρενέργειες. Μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί και ως αρχική θεραπεία στο γλαύκωμα.

Επειδή η μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης από το SLT-Laser ισοδυναμεί με την μείωση που προκαλεί το πιο ισχυρό αντιγλαυκωματικό κολλύριο, το SLT-Laser μπορεί να εφαρμοστεί στα αρχικά στάδια του γλαυκώματος όπου απαιτείται συνήθως μόνο ένα αντιγλαυκωματικό κολλύριο για την ρύθμιση της πίεσης. Η θεραπεία με το SLT-Laser μπορεί να αντικαταστήσει για αρκετά χρόνια το κολλύριο αυτό.

Περιφερική ιριδοτομή με Laser

Αποτελεί την βασική θεραπεία πρώτης γραμμής σε γλαύκωμα στενής ή κλειστής γωνίας (οξύ γλαύκωμα). Χρησιμοποιείται για την πρόληψη του οξέος γλαυκώματος στα μάτια που έχουν στενή γωνία και την θεραπεία των ματιών που έχουν κλειστή γωνία του προσθίου θαλάμου (οξύ γλαύκωμα). Το Laser δημιουργεί μια τρύπα στην περιφερική άκρη της ίριδας (κοντά στην ρίζα της ίριδας), με σκοπό την άμεση επικοινωνία του προσθίου με τον οπίσθιο θάλαμο. Αυτό οδηγεί σε διεύρυνση της γωνίας στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.

laser-sto-glagkoma

 

Xειρουργικές επεμβάσεις

Η πιο συχνή αντιγλαυκωματική επέμβαση είναι η τραμπεκουλεκτομή. Με την μέθοδο αυτή κατασκευάζουμε χειρουργικά μια τεχνητή οδό αποχέτευσης του υδατοειδούς υγρού, από τον πρόσθιο θάλαμο προς την εξωτερική επιφάνεια του σκληρού χιτώνα με σκοπό την ελάττωση της πίεσης του υδατοειδούς υγρού και επομένως και της πίεση στο οπτικό νεύρο, που προκαλεί την απώλεια της όρασης στο γλαύκωμα.

Δημιουργούμε στο άσπρο του ματιού (στο σκληρό χιτώνα) ένα καλυμμένο τούνελ, μέσω του οποίου αποχετεύεται το υδατοειδές υγρό, από το εσωτερικό του ματιού προς στον χώρο ανάμεσα στον σκληρό και τον επιπεφυκότα (τον διαφανή βλεννογόνο που καλύπτει τον σκληρό.) Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια μικρή φυσαλίδα με υδατοειδές υγρό (διηθητική φυσαλίδα) κάτω από τον επιπεφυκότα, στην περιοχή κάτω από το άνω βλέφαρο. Το υδατοειδές υγρό ακολούθως απορροφάται από τα αγγεία της περιοχής.

Τραμπεκουλεκτομή (Ανατομία) Διηθητική φυσαλίδα (βέλη)
Τραμπεκουλεκτομή (Ανατομία)                                                                          Διηθητική φυσαλίδα (βέλη)

Το ποσοστό επιτυχίας της επέμβασης, όσον αφορά τον έλεγχο της ενδοφθάλμια πίεσης, διαφέρει ανάλογα με τον τύπο του γλαυκώματος, προηγούμενες εγχειρήσεις και άλλες καταστάσεις. Εφόσον δεν υπάρχουν επιβαρυντικοί παράγοντες, το ποσοστό επιτυχίας αγγίζει το 90%.

Άλλες λιγότερο συχνά χρησιμοποιούμενες αντιγλαυκωματικές επεμβάσεις, με μικρότερο μέγεθος μετεγχειρητικής μείωσης της ενδοφθάλμιας πίεσης σε σχέση με την τραμπεκουλεκτομή, είναι η βαθειά σκληρεκτομή και η καναλοπλαστική.

Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, ή σε περιπτώσεις που αποτυγχάνουν οι συνήθεις επεμβάσεις για το γλαύκωμα, μπορούμε να εμφυτεύσουμε μια τεχνητή βαλβίδα για την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού.

Σε βαριά περιστατικά που έχουν αποτύχει όλες οι παραπάνω επεμβάσεις, μπορούμε να καταστρέψουμε το ακτινωτό σώμα, το οποίο παράγει το υδατοειδές υγρό (κυκλοκαταστροφικές επεμβάσεις) με Diode-laser ή κρυοπηξία.