Η ξηροφθαλμία αποτελεί μία από τις αιτίες που προκαλούν την νόσο της οφθαλμικής επιφάνειας. Οι ασθενείς επειδή νοιώθουν τα μάτια τους στεγνά και ερεθισμένα, αναφέρουν ότι πάσχουν από έλλειψη δακρύων, ενώ στο 90% των περιπτώσεων πάσχουν από άλλες διαταραχές της οφθαλμικής επιφάνειας. που προκαλούν αστάθεια της δακρυϊκής στιβάδας.
Υπάρχουν πάνω από 50 διαταραχές και νοσήματα που μπορούν να προκαλέσουν διαταραχή της οφθαλμικής επιφάνειας. Η διάγνωση της αιτίας που προκαλεί την διαταραχή της οφθαλμικής επιφάνειας είναι μερικές φορές δύσκολη. Προκειμένου να τεθεί η διάγνωση σωστά, απαιτείται προσεκτικός κλινικός και εργαστηριακός έλεγχος (αν χρειάζεται) από τον οφθαλμίατρο.
Στις παρακάτω διαφάνειες φαίνεται με πόσο πολύπλοκο τρόπο αλληλεπιδρούν οι παράγοντες που διατηρούν υγιή την οφθαλμική επιφάνεια και επομένως πόσο πολύπλοκη είναι η ανάλυση των αιτιών που προκαλούν τις διαταραχές της οφθαλμικής επιφάνειας.
Ο οφθαλμίατρος Γεώργιος Παυλόπουλος διαθέτει μεγάλη εμπειρία στην διάγνωση των αιτιών της νόσου της οφθαλμικής επιφάνειας. Έχει εξειδικευθεί στις Η.Π.Α. στον κερατοειδή και τις εξωτερικές παθήσεις του οφθαλμού και η νόσος της οφθαλμικής επιφάνειας ήταν και είναι αντικείμενο της εξειδίκευσης του.
Ο οφθαλμίατρος Γεώργιος Παυλόπουλος συμμετέχει από το 2012, κάθε χρόνο, ως ομιλητής σε κλινικά φροντιστήρια Πανελληνίων συνεδρίων με θέμα την Νόσο της Οφθαλμικής επιφάνειας.
ΝΟΣΟΣ ΤΗΣ ΟΦΘΑΛΜΙΚΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ – ΞΗΡΟΦΘΑΛΜΙΑ
ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Τι είναι η Νόσος της Οφθαλμικής επιφάνειας;
Η Νόσος της Οφθαλμικής επιφάνειας περιλαμβάνει το σύνολο των παθήσεων που προκαλούν διαταραχή της οφθαλμικής επιφάνειας και περιλαμβάνει:
- Ξηροφθαλμία (Dry eye disease) ή αλλιώς σύνδρομο δυσλειτουργικών δακρύων (Dysfunctional Tear Syndrome)
- Βλεφαρίτιδα
- Αλλεργίες του ματιού
- Διαταραχές των βλαστικών κυττάρων του επιθηλίου του κερατοειδή
- Πτερύγια
- Δυστροφίες του επιθηλίου του κερατοειδή
Τι είναι η Ξηροφθαλμία;
Η Ξηροφθαλμία είναι μια διαταραχή της οφθαλμικής επιφάνειας στην οποία παρατηρείται αλλαγή της φυσιολογικής σύστασης της δακρυϊκής στιβάδας, με αποτέλεσμα την αστάθεια της (εμφανίζονται ξηρές περιοχές στην οφθαλμική επιφάνεια) και την ανεπαρκή λίπανση της οφθαλμικής επιφάνειας (αύξηση της τριβής με τα βλέφαρα), και τον ερεθισμό (φλεγμονή) των ματιών.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας;
- Κάψιμο, τσούξιμο
- Αίσθηση ξένου σώματος
- Βλεννώδεις εκκρίσεις σαν ταινίες στις άκρες των ματιών
- Δυσανεξία, ερεθισμός των ματιών σε περιβάλλον με καπνό και αέρα
- Δυσανεξία στους φακούς επαφής
- Αίσθηση ότι τα μάτια είναι υγρά, χωρίς όμως να υπάρχει πραγματική δακρύρροια
- Θολή όραση
- Κούραση μετά από μικρή περίοδο διαβάσματος
- Επιδείνωση των συμπτωμάτων προς το τέλος της ημέρας
Ποιοι κινδυνεύουν να εμφανίσουν συμπτώματα ξηροφθαλμίας;
- Οι ηλικιωμένοι. Το 75% των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών πάσχουν από συμπτώματα ξηροφθαλμίας.
- Όσοι κοιτάζουν την οθόνη του υπολογιστή για μεγάλο χρονικό διάστημα, διαβάζουν ή εκτελούν δραστηριότητες που μειώνουν τον ρυθμό που ανοιγοκλείνουν τα βλέφαρα.
- Οι χρήστες φακών επαφής.
- Όσοι έχουν υποβληθεί σε διαθλαστική χειρουργική επέμβαση στα μάτια, όπως η LASIK.
- Όσοι βρίσκονται σε περιβάλλον με καπνό, δυνατούς άνεμους ή πολύ ξηρό κλίμα.
- Όσοι πάσχουν από ορμονικές διαταραχές (εμμηνόπαυση, θυρεοειδίτιδα, υπερθυρεοειδισμό, μειωμένα ανδρογόνα)
- Όσοι παίρνουν αντιισταμινικά, αντικαταθλιπτικά και αντιυπερτασικά χάπια και αντιγλαυκωματικά κολλύρια.
- Όσοι πάσχουν από βλεφαρίτιδα.
- Όσοι πάσχουν από αυτοάνοσα νοσήματα (όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το σύνδρομο Sjögren), από ροδόχρου ακμή και σακχαρώδη διαβήτη.
Πως προκαλείται η ξηροφθαλμία;
Η δακρυϊκή στιβάδα αποτελείται από τρεις στιβάδες:
- Βλεννώδη στιβάδα. Αποτελεί την εσωτερική στιβάδα των δακρύων. Καλύπτει την οφθαλμική επιφάνεια και επιτρέπει στα δάκρυα να απλωθούν ομοιόμορφα και να κολλήσουν στην οφθαλμική επιφάνεια. Χωρίς την παρουσία βλέννας, το υδάτινο στοιχείο των δακρύων δεν μπορεί να κολλήσει στο μάτι. Παράγεται από τα καλυκοειδή κύτταρα του επιπεφυκότα (τον διαφανή βλεννογόνο που καλύπτει το λευκό του ματιού και την εσωτερική επιφάνεια των βλεφάρων).
- Υδάτινη στιβάδα. Αποτελεί την μεσαία και πιο παχιά στιβάδα των δακρύων. Αυτή η στιβάδα καθαρίζει το μάτι, ξεπλένει τα σωματίδια που δεν ανήκουν στο μάτι και περιέχει αντιμικροβιακούς και αμυντικούς παράγοντες. Η υδάτινη στιβάδα παράγεται κατά κύριο λόγο από τους δακρυϊκούς αδένες που βρίσκονται κάτω από τα βλέφαρα (πάνω και έξω γωνία).
- Λιπιδική στιβάδα. Αποτελεί την εξωτερική στιβάδα των δακρύων και αποτελεί ένα ελαιώδες στρώμα (σμήγμα) το οποίο δεν επιτρέπει στα δάκρυα να εξατμιστούν γρήγορα. Παράγεται από τους μεϊμπομιανούς αδένες που βρίσκονται στα μέσα βλέφαρα.
Τα δάκρυα αποχετεύονται μέσω μικρών οπών (δακρυϊκά σημεία) που βρίσκονται στο έσω τμήμα των βλεφάρων. Ακολούθως με τα δακρυϊκά σωληνάρια, τον δακρυϊκό ασκό και τον ρινοδακρυϊκό πόρο αποχετεύονται στη μύτη.
Τα βλέφαρα, σαν υαλοκαθαριστήρες, απλώνουν την δακρυϊκή στιβάδα ομοιόμορφα πάνω στην επιφάνεια του οφθαλμού. Τα βλέφαρα συμμετέχουν επίσης και στην αποχέτευση των δακρύων, δημιουργώντας με το ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων μια αντλία, που μεταφέρει τα δάκρυα στον δακρυϊκό ασκό.
Διαταραχή της δακρυϊκής στιβάδας μπορεί να προκληθεί από τις παρακάτω καταστάσεις:
- Διαταραχές της αισθητικότητας της οφθαλμικής επιφάνειας. Παθήσεις όπως οι ερπητικές λοιμώξεις και ο σακχαρώδης διαβήτης, οι διαθλαστικές επεμβάσεις (LASIK), η χρήση φακών επαφής, η χειρουργική βλάβη του τριδύμου νεύρου και μερικά φάρμακα, μπορούν να ελαττώσουν την αισθητικότητα και επομένως την αντανακλαστική έκκριση των δακρύων.
- Στάση και λίμναση των δακρύων. Καθυστέρηση της εκροής των δακρύων από την οφθαλμική επιφάνεια (μέσω του αποχετευτικού σύστημα του ματιού), προκαλεί την παράταση της παρουσίας ερεθιστικών παραγόντων, φλεγμονωδών ουσιών και συντηρητικών των κολλυρίων στην οφθαλμική επιφάνεια με αποτέλεσμα τον ερεθισμό των ματιών. Η χαλάρωση των βλεφάρων και του επιπεφυκότα λόγω ηλικίας και το οίδημα του βλεννογόνου (αλλεργία) των σωληναρίων που αποχετεύουν τα δάκρυα, μπορούν να προκαλέσουν μείωση του ρυθμού της αποχέτευσης των δακρύων.
- Ατελής κάλυψη με δάκρυα της οφθαλμικής επιφάνειας. Με την βοήθεια των βλεφάρων τα δάκρυα απλώνονται ομοιόμορφα σε όλη την οφθαλμική επιφάνεια. Υπερυψωμένες περιοχές όπως τα πτερύγια, τα στεάτια και ο χαλαρωμένος (διπλωμένος) επιπεφυκότας στις άκρες των ματιών, δεν καλύπτονται (λιπαίνονται) ικανοποιητικά από τα δάκρυα και προκαλείται ερεθισμός των ματιών.
- Ανεπάρκεια της έκκρισης των συστατικών (υδάτινα, ελαιώδη ή βλεννώδη) των δακρύων από:
- παθήσεις που προκαλούν βλάβη του δακρυϊκού αδένα (αυτοάνοσα νοσήματα, σύνδρομο Sjögren).
- παθήσεις που προκαλούν ουλοποίηση του επιπεφυκότα και των εκφορητικών πόρων του δακρυϊκού αδένα (όπως τα εγκαύματα και το ουλώδες πεμφιγοειδές).
- καταστροφή των μεϊμπομιανών αδένων (όπως στην ροδόχρου ακμή).
- φάρμακα (αντιισταμινικά, αντικαταθλιπτικά, αντιυπερτασικά) και συντηρητικά κολλυρίων.
- Αύξηση της εξάτμισης των δακρύων.
- παρατήρηση οθόνης (υπολογιστή, smartphone, τηλεόρασης), ή διάβασμα για πολύ ώρα.
- δυσλειτουργία των μεϊμπομιανών αδένων ή αλλιώς οπίσθια βλεφαρίτιδα.
- θυρεοειδική οφθαλμοπάθεια.
- διαταραχές των βλεφάρων που έχουν σαν αποτέλεσμα αύξηση του μεγέθους της βλεφαρικής σχισμής, όπως ο λαγόφθαλμος, η κοσμητική βλεφαροπλαστική και τα χαλαρά βλέφαρα.
- το πολύ ξηρό κλίμα και οι δυνατοί άνεμοι.
- Εξωτερικοί – Περιβαλλοντολογικοί παράγοντες. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και ο καπνός.
Πώς γίνεται η διάγνωση της Νόσου της Οφθαλμικής Επιφάνειας;
Η διάγνωση της ξηροφθαλμίας γίνεται με την πλήρη οφθαλμολογική εξέταση η οποία περιλαμβάνει:
- Παρατήρηση (επισκόπηση) του προσώπου (ροδόχρους ακμή) και των βλεφάρων
- Παρατήρηση του ρυθμού με τον οποίον ανοιγοκλείνουν τα βλέφαρα
- Έλεγχο της αισθητικότητας της οφθαλμικής επιφάνειας
- Εξέταση με την σχισμοειδή λυχνία (βιομικροσκόπηση)
- Έλεγχο της σταθερότητας της δακρυϊκής στιβάδας (Break-up time)
- Εκτίμηση της εκροής των δακρύων από την οφθαλμική επιφάνεια (Fluorescein Clearance Test)
- Μέτρηση του ποσού των δακρύων (Schirmer test) που παράγονται από τους δακρυϊκούς αδένες
- Εκτίμηση με την χρήση ειδικών χρωστικών (Lyssamine green, Rose bengal) των βλαβών που έχουν προκληθεί στην οφθαλμική επιφάνεια και την εσωτερική επιφάνεια των βλεφάρων.
- Εκτίμηση των μεϊμπομιανών αδένων και του εκκρίματος τους (σταδιοποίηση)
Ο οφθαλμίατρος θα αξιολογήσει όλους τους παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν διαταραχή της δακρυϊκής στιβάδας. Σε κάποιες περιπτώσεις ίσως να χρειαστούν εργαστηριακές εξετάσεις (όπως σε υποψία αυτοάνοσου νοσήματος ή σαρκοείδωσης) ή ακόμα και βιοψία του επιπεφυκότα ή άλλων βλεννογόνων (σύνδρομο Sjögren).
Πώς αντιμετωπίζεται η ξηροφθαλμία;
Η αντιμετώπιση της ξηροφθαλμίας περιλαμβάνει την αντιμετώπιση όλων των παραγόντων και την θεραπεία όλων των παθήσεων που προκαλούν την διαταραχή της οφθαλμικής επιφάνειας.
Στις περιπτώσεις που δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν οι παράγοντες ή οι παθήσεις (όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα)
που προκαλούν την διαταραχή της οφθαλμικής επιφάνειας η ξηροφθαλμία αντιμετωπίζεται με:
- Αύξηση του πάχους της δακρυϊκής στιβάδας με ενστάλαξη τεχνητών δακρύων
- χορηγούνται σε μορφή σταγόνων ή γέλης (gel) ανάλογα με την σοβαρότητα της ξηροφθαλμίας.
- ο οφθαλμίατρος θα υποδείξει την κατηγορία των τεχνητών δακρύων (με ή χωρίς λιπίδια) που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν.
- αν χρησιμοποιούνται τακτικά, θα πρέπει να επιλεγούν τεχνητά δάκρυα χωρίς συντηρητικά.
- είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούνται σκευάσματα με υπότονα τεχνητά δάκρυα επειδή εξουδετερώνουν την αύξηση της οσμωτικότητας των δακρύων που παρατηρείται στην ξηροφθαλμία.
- Αύξηση (διέγερση) της παραγωγής δακρύων με κολλύρια κυκλοσπορίνης, με ειδική συνταγή.
- Διακοπή της αποχέτευσης των δακρύων με πώματα στα δακρυϊκά σημεία (σε ειδικές περιπτώσεις μόνο)
- Μείωση της φλεγμονής με αντιφλεγμονώδη κολλύρια
- Διατροφή πλούσια σε Ωμέγα 3 – Λιπαρά Οξέα
- Υγιεινή των βλεφάρων σε περιπτώσεις βλεφαρίτιδας
- Ελαχιστοποίηση της εξάτμισης των δακρύων
- Τακτικό ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων (κάθε 20 λεπτά για περισσότερο από 20 δευτερόλεπτα κοιτάμε μακριά)
- Αποφυγή της ροής αέρα προς τα μάτια από ανεμιστήρες, στεγνωτήρες μαλλιών (πιστολάκια) και κλιματιστικά
- Χρήση υγραντήρων και ιονιστών
- Προστασία των ματιών από τον δυνατό άνεμο με ειδικά γυαλιά που έχουν προστατευτικά στα πλάγια
- Αποφυγή χώρων στους οποίους καπνίζουν και περιοχών με έντονη ατμοσφαιρική, εφόσον είναι δυνατόν