ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΕΚΦΥΛΙΣΗ ΤΗΣ ΩΧΡΑΣ ΚΗΛΙΔΑΣ (Η.Ε.Ω.)
Τι είναι η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (Η.Ε.Ω.);
Η ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας (Η.Ε.Ω.) είναι μια πάθηση της ωχράς κηλίδας που προκαλεί προοδευτική απώλεια της κεντρικής μας όρασης. Ουσιαστικά πρόκειται για μια φθορά της ωχράς κηλίδας, που συμβαίνει στα πλαίσια της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης του σώματος μας συνήθως μετά το 60ο έτος. Η μείωση της κεντρικής όρασης που προκαλείται από την Η.Ε.Ω. είναι συνήθως μη αναστρέψιμη, αλλά η έγκαιρη διάγνωση και η θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του μεγέθους της απώλειας της όρασης και στην σταθεροποίηση της κατάστασης.
Είναι συχνή πάθηση η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας;
Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας σε προχωρημένη μορφή αποτελεί την πρώτη αιτία νομικής τύφλωσης (οπτική οξύτητα μικρότερη από 1/20) σε ενήλικες στην Ευρώπη. Η νομική τύφλωση αφορά την κεντρική όραση (την οπτική οξύτητα), δηλαδή την όραση που μας επιτρέπει να διαβάζουμε να βλέπουμε τηλεόραση, ή να οδηγούμε. Η Η.Ε.Ω. δεν προκαλεί ολοκληρωτική τύφλωση, επειδή η περιφερική όραση του ασθενή διατηρείται, εκτός και αν υπάρχει κάποια άλλη πάθηση που την καταστρέφει (π.χ. γλαύκωμα). Αυτό σημαίνει π.χ. ότι ο ασθενής μπορεί να διακρίνει το περίγραμμα ενός ρολογιού χωρίς όμως να έχει τη δυνατότητα να πει τι ώρα είναι.
Που οφείλεται η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας;
Η κληρονομική κατασκευή κάθε ατόμου (γενετική προδιάθεση) είναι παράγοντας κινδύνου και τα άτομα με θετικό οικογενειακό ιστορικό θα πρέπει να κάνουν συχνότερα έλεγχο, γιατί διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο (3-4 φορές περισσότερο) να εμφανίσουν Η.Ε.Ω..
Άλλοι παράγοντες εκτός της ηλικίας, που μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση της, είναι το κάπνισμα (2-3 φορές μεγαλύτερος κίνδυνος), η έκθεση στον ήλιο (στο μπλε συστατικό του φωτός, όχι στην UV), η παχυσαρκία (διπλάσιος κίνδυνος), η υπέρταση και η υπερχοληστεριναιμία (1,5 φορές μεγαλύτερος κίνδυνος) και η διατροφή με επεξεργασμένα τρόφιμα (Ωμέγα-6 λιπαρά οξέα) και τεχνητά λίπη (μερικώς υδρογονωμένα φυτικά έλαια).
Ποιοι είναι οι τύποι (μορφές) της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας;
Υπάρχουν δύο τύποι Η.Ε.Ω.. Η ξηρού τύπου (μη-εξιδρωματική ή ατροφική) που είναι πιο διαδεδομένη και εξελίσσεται συνήθως αργά και η υγρού τύπου (εξιδρωματική ή νεοαγγειακή) που είναι λιγότερο συχνή, αλλά αποτελεί την πιο σοβαρή μορφή της νόσου. Η υγρού τύπου είναι υπεύθυνη για το 90% των περιπτώσεων σοβαρής απώλειας στην όραση και μπορεί να προκαλέσει σύντομα σημαντική μείωση της οπτικής οξύτητας.
Ξηρού τύπου Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας (Η.Ε.Ω.)
Η ξηρή μορφή εκφύλισης της ωχράς κηλίδας χαρακτηρίζεται από λέπτυνση ή ατροφία του αμφιβληστροειδή στην περιοχή της ωχράς και την παρουσία εναποθέσεων πρωτεϊνών και λιπιδίων που έχουν την μορφή όζων, κάτω από το μελάγχρουν επιθήλιο αμφιβληστροειδούς. Οι εναποθέσεις αυτές στην βυθοσκόπηση φαίνονται σαν κίτρινες κηλίδες και ονομάζονται drusen (ντρούζεν).
Τα drusen είναι υπολείμματα, «σκουπίδια», από την αποδομή των κατεστραμμένων δίσκων των φωτοϋποδοχέων. Η φαγοκυττάρωση των κατεστραμμένων δίσκων των φωτοϋποδοχέων είναι μια από τις λειτουργίες που επιτελεί το μελάγχρουν επιθήλιο και η εμφάνιση drusen οφείλεται σε πλημμελή λειτουργία του, πιθανώς λόγω χρόνιας άσηπτης φλεγμονής του. Η αύξηση των drusen σε μέγεθος και αριθμό σχετίζεται με την επιδείνωση της ηλικιακής εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.
Υγρού τύπου Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας (Η.Ε.Ω.)
Η υγρή μορφή της Η.Ε.Ω. εμφανίζεται όταν η βασική μεμβράνη του μελάγχρου επιθηλίου του αμφιβληστροειδούς (μεμβράνη του Bruch), λόγω της φθοράς της ηλικίας, παρουσιάζει ρωγμές (σαν σχισίματα λάκας) και δεν μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη νέων, εύθραυστων, παθολογικών, αιμοφόρων αγγείων (νεοαγγείων) από τον χοριοειδή προς την ωχρά κηλίδα (χοριοειδική νεοαγγείωση).
Μια πρωτεΐνη που ονομάζεται αγγειακός ενδοθηλιακός αυξητικός παράγοντας (VEGF) είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη των αγγείων και την διαρροή υγρών και αίματος κάτω από την ωχρά κηλίδα. Η διαρροή αυτή δημιουργεί οίδημα και αλλοιώσεις που καταστρέφουν τους φωτοϋποδοχείς της ωχράς, επιφέροντας σταδιακή απώλεια της κεντρικής όρασης.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας;
Τα συμπτώματα που παρουσιάζουν οι ασθενείς με Η.Ε.Ω. είναι, η θόλωση της όρασης για μακριά και κοντά που δεν διορθώνεται με γυαλιά, η παραμόρφωση των ευθειών γραμμών (φαίνονται κυματιστές), η δυσκολία στην ανάγνωση (λείπουν γράμματα ή συλλαβές από τις λέξεις), η αδυναμία αναγνώρισης προσώπων, η δυσκολία στην αντίληψη των χρωμάτων και η παρουσία σκοτεινών σημείων στο κεντρικό οπτικό πεδίο.
Τα συμπτώματα μπορεί να αφορούν το ένα ή και τα δύο μάτια, αν και δεν είναι συνήθως στον ίδιο βαθμό.
Πως γίνεται η διάγνωση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας;
Η αρχική διάγνωση γίνεται από τον οφθαλμίατρο με την βυθοσκόπηση κατά τον έλεγχο του αμφιβληστροειδούς και ολοκληρώνεται με ειδικές εξετάσεις, όπως η οπτική τομογραφία συνοχής (OCT) και η φλουοροαγγειογραφία. Αντί για φλουοροαγγειογραφία μπορεί να γίνει οπτική αγγειογραφία (Angio–OCT), μια νέα απεικονιστική εξέταση που δεν απαιτεί την χρήση σκιαγραφικού. Συμπληρωματικά μπορεί να χρειαστεί και αγγειογραφία με ινδοκυανίνη.
Η Οπτική Τομογραφία (OCT) ωχράς είναι μια μη επεμβατική απεικονιστική εξέταση, με την οποία πραγματοποιείται τρισδιάστατη απεικόνιση των στρωμάτων του αμφιβληστροειδή. Χρησιμοποιείται για την διάγνωση, την παρακολούθηση της εξέλιξης και των αποτελεσμάτων της θεραπείας της Η.Ε.Ω..
Η Φλουοροαγγειογραφία είναι μια εξέταση που πραγματοποιείται με ενδοφλέβια έγχυση μιας ειδικής φθορίζουσας χρωστικής ουσίας (φλουοροσκεΐνης) και την λήψη διαδοχικών ψηφιακών φωτογραφιών του αγγειακού δικτύου του αμφιβληστροειδή. Με την εξέταση αυτή εμφανίζεται διαρροή του σκιαγραφικού από τα αγγεία της νεοαγγειακής μεμβράνης και επιβεβαιώνεται η εμφάνιση της υγρής μορφής της Η.Ε.Ω.. Σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί αντί φλουοροσκεΐνης να χρησιμοποιηθεί ινδοκυανίνη.
Η Οπτική Αγγειογραφία (Angio-OCT) είναι μια νέα μη επεμβατική απεικονιστική εξέταση, με την οποία πραγματοποιείται χωρίς την χορήγηση σκιαγραφικού (με οπτικές τομογραφίες) απεικόνιση του του αγγειακού δικτύου του αμφιβληστροειδή και του χοριοειδούς (χοριοτριχοειδή) ανά στιβάδα. Με την εξέταση αυτή γίνεται διαπιστώνεται η ύπαρξη χοριοειδικής νεοαγγείωσης, δηλαδή επιβεβαιώνεται η εμφάνιση της υγρής μορφής της Η.Ε.Ω..
Πως αντιμετωπίζεται η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας;
Ξηρού τύπου Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας (Η.Ε.Ω.)
Στην Η.Ε.Ω. ξηρού τύπου, δεν υπάρχει θεραπευτική αγωγή. Λόγω του κινδύνου μετατροπής της ξηράς μορφής Η.Ε.Ω. σε υγρή μορφή συνίσταται ο συχνός έλεγχος για ανίχνευση τυχόν αλλαγών στην όραση. O έλεγχος γίνεται από τον ίδιο τον ασθενή με τον πίνακα του Amsler (Amsler Grid). Επίσης πρέπει να επισκέπτονται τον οφθαλμίατρο τους κάθε 6μήνες ή μόλις διαπιστώσουν μεταβολή ή επιδείνωση των συμπτωμάτων τους, όπως π.χ. η παραμόρφωση αντικειμένων ή το να βλέπουν τις ευθείες γραμμές τεθλασμένες.
Για την επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου συνίσταται η λήψη σε συνεννόηση με τον οφθαλμίατρο ειδικών συμπληρωμάτων διατροφής που περιέχουν λουτεΐνη και ζεαξανθίνη, η αποφυγή του καπνίσματος, η χρήση γυαλιών ηλίου που φιλτράρουν το μπλε φως, η καλή ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερίνης και η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής.
Υγρού τύπου Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας (Η.Ε.Ω.)
Πριν από το 2004 δεν υπήρχε ουσιαστική θεραπεία για την αντιμετώπιση της υγρής μορφής της Η.Ε.Ω.. Η χρήση των anti-VEGF φαρμάκων για την αντιμετώπιση της Η.Ε.Ω. υγρού τύπου ξεκίνησε το 2004 (Avastin και Macugen) και συνεχίστηκε με τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε σήμερα, το Lucentis (2006) και το Eylea (2011).
Οι anti-VEGF παράγοντες είναι αντισώματα που μπλοκάρουν τον αγγειακό ενδοθηλιακό αυξητικό παράγοντα (VEGF), ο οποίος είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη της νεοαγγείωσης κάτω από την ωχρά, που έχει ως αποτέλεσμα την διαρροή υγρών και αίματος στην ωχρά κηλίδα. Τα φάρμακα αυτά προκαλούν συρρίκνωση και υποστροφή της νεοαγγείωσης, με αποτέλεσμα την υποχώρηση του οιδήματος και την βελτίωση της όρασης.
Οι anti-VEGF παράγοντες χορηγούνται με ένεση στο υαλοειδές σώμα (μέσα στην κοιλότητα του ματιού) από εξειδικευμένο οφθαλμίατρο, σε περιβάλλον χειρουργείου, ώστε να τηρούνται οι απαραίτητες συνθήκες αποστείρωσης. Το θεραπευτικό σχήμα ξεκινάει με τρεις μηνιαίες ενδοϋαλοειδικές εγχύσεις, μία κάθε μήνα για του τρεις πρώτους μήνες. Ακολούθως οι ενδοϋαλοειδικές ενέσεις επαναλαμβάνονται ανάλογα με την πορεία της νόσου.
Τέλος στην περίπτωση Η.Ε.Ω. με πολύ μεγάλη μείωση της οπτικής οξύτητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν βοηθήματα χαμηλής όρασης, που μεγεθύνουν την εικόνα των αντικειμένων ή μεγαλώνουν το οπτικό πεδίο.